STANOWISKO CENTRUM POMOCY PRAWNEJ IM. HALINY NIEĆ W KRAKOWIE

odnośnie do Poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej oraz ustawy o obronie Ojczyzny

Kraków, 05.05.2025 r.

Dnia 20 marca 2025 roku do Sejmu wpłynął Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej oraz ustawy o obronie Ojczyzny (druk nr 1188). Projektodawcy wnoszą, aby w sposób bardzo daleki rozszerzyć obecne przepisy dopuszczające stosowanie przez Żołnierzy i funkcjonariuszy Straży Granicznej broni palnej przeciwko migrantom nieregularnie przekraczającym granicę. Konkretnie zaś, projekt zakłada następujące zmiany (m.in):

• modyfikacja art. 45 ust 1 lit. d ustawy o środkach przymusu i broni palnej (Dz. U. 2013 poz. 628) poprzez usunięcie uściślenia okoliczności, w których wobec osoby dopuszczającej się bezpośredniego, bezprawnego zamachu na nienaruszalność granicy państwowej można użyć broni palnej;
• modyfikacja art.  49 wy z. wym. ustawy, poprzez ograniczenie obowiązku niesienia pierwszej pomocy poszkodowanym przy użyciu broni palnej użytej na podstawie tejże ustawy w przypadku, gdy jej udzielenie wiązałoby się z koniecznością przekroczenia granicy państwowej Rzeczypospolitej Polskiej.

Biuro Ekspertyz i Opinii Sądowych w sposób dokładny, wyczerpujący oraz właściwy wypowiedziało się co do potencjalnych skutków prawnych i społecznych tegoż projektu, wskazując m.in. na jego niezgodność z Konstytucją, Europejską Konwencją Praw Człowieka, Kartą Praw Podstawowych, jak również na brak jednoznacznych pozytywnych skutków społecznych wprowadzenia takowej regulacji.[1] Podtrzymując w pełni stanowisko BEOS, Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć pragnie zwrócić uwagę na kilka dodatkowych aspektów związanych z procedowanym projektem ustawy.

1. Obecne regulacje zezwalające osobom pełniącym Służbę na pograniczu polsko-białoruskim na użycie broni palnej są już znacząco liberalne. Aktualna treść obu ustaw została znowelizowana w lipcu 2024 roku, pomimo poważnych zarzutów co do jej treści sformułowanych przez RPO oraz organizacje pozarządowe. Wedle obecnego stanu prawnego, użycie broni palnej w celu odparcia bezpośredniego i bezprawnego zamachu na nienaruszalność granicy jest objęte specjalnym kontratypem. Służby nie muszą więc udowadniać przesłanek formułowanych przez kontratypy obrony koniecznej lub stanu wyższej konieczności, lecz tylko wykazać istnienie formalnych okoliczności z ustawy szczególnej.
    
2. Cudzoziemcy przekraczający granicę polsko-białoruską już dziś są narażeni na poważne ryzyko dla życia i zdrowia. Wedle najnowszych danych, od 2021 roku na pograniczu polsko-białoruskim odnaleziono zwłoki 93 osób.[2] Wielu cudzoziemców zgłaszających się do CPPHN podnosi, iż podczas pobytu na Białorusi, prób przekraczania granicy, doświadczeń z białoruskimi służbami, padło ofiarami przemocy, w tym przemocy seksualnej. Liberalizacja regulacji dotyczących użycia broni palnej spowoduje jeszcze poważniejsze zagrożenie dla ich życia i zdrowia.
    
3. Cudzoziemców nielegalnie przekraczających granicę nie należy zrównywać z siłami zbrojnymi agresora, w zakresie „atakowania nienaruszalności granicy”. Nie są to osoby uzbrojone, umundurowane, nie noszą specjalnych oznaczeń odróżniających ich od reszty populacji. Gdyby próbować czerpać analogie z Prawa Międzynarodowego Konfliktów Zbrojnych, nie spełnialiby oni definicji „kombatanta” w rozumieniu Międzynarodowego Prawa Humanitarnego, nie byliby zatem uzasadnionym celem działań zbrojnych, lecz należeliby do kategorii ludności cywilnej. Ustawodawca oraz funkcjonariusze Rzeczpospolitej winni traktować więc tychże migrantów, nawet naruszających przepisy dotyczące zasad wjazdu na terytorium RP i przejawiających postawy agresywne, w sposób niedyskryminacyjny, z poszanowaniem ich przyrodzonej godności osoby ludzkiej.
    
4. Dalej idąca liberalizacja prawa do użycia broni palnej na granicy winna być oceniana jako potencjalna kryminalizacja wjazdu uchodźców na terytorium RP, zakazana w myśl Konwencji dotyczącej statusu uchodźców z 1951 r. Art. 31 wspomnianej Konwencji stanowi, iż państwa strony nie będą penalizować nieregularnego wjazdu osób spełniających przesłanki statusu uchodźcy na ich terytorium. W sytuacji, gdy użycie broni palnej będzie praktycznie nieograniczone, nie sposób zagwarantować, że broń ta nie będzie użyta wobec osób, które w myśl Konwencji są uchodźcami.
    
5. Z uwagi na funkcjonowanie strefy buforowej oraz czasowe ograniczenie prawa do azylu, cudzoziemcy ranni w wyniku użycia broni palnej przez polskich funkcjonariuszy będą mieli potężnie utrudnione uzyskanie pilnej pomocy. Pozarządowe organizacje humanitarne nie mogą w sposób swobodny działać na pograniczu polsko-białoruskim, stąd też w przypadku, gdy cudzoziemiec będzie potrzebował pilnej pomocy medycznej, to od funkcjonariuszy obecnych na pograniczu będzie zależało, czy ta pomoc zostanie udzielona. Warto podkreślić, że norma o tożsamej treści, znosząca obowiązek niesienia pierwszej pomocy osobom rannym w wyniku użycia broni palnej na podstawie wyż. wym. ustawy, była przedmiotem debaty w Parlamencie podczas wspomnianej lipcowej nowelizacji – i ostatecznie została odrzucona.
    
6. Rzeczpospolita jest demokratycznym państwem prawnym, dotrzymujących zobowiązań prawnomiędzynarodowych. W niektórych sytuacjach podążanie za tak wytyczonym założeniem musi oznaczać ograniczenia dla działalności Polskich organów i przyjmowanie mniej wydajnych, ale bardziej odpowiadających prawom człowieka i ludzkiej godności, rozwiązań.

Jako Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć w Krakowie od 23 lat działamy na rzecz cudzoziemców ubiegających się o uzyskanie ochrony międzynarodowej. W związku z powyższym, podtrzymujemy stanowisko BEOS oraz nawołujemy do odrzucenia przedmiotowego projektu ustawy.

Twoje wsparcie pozwoli nam kontynuować
bezpłatną pomoc prawną dla uchodźców w Polsce!

KRS: 0000113676

Nr konta: 65 1160 2202 0000 0000 4950 8531

Polityka prywatności