Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć » Edukacja dzieci z Ukrainy - najważniejsze informacje dla rodziców i opiekunów

Polska od ponad roku jest schronieniem i bezpiecznym miejscem dla licznie przybywających obywateli Ukrainy. Szacuje się, że od 24.02.2022 r. do Polski w wyniku wojny przyjechało ponad 15 mln osób z Ukrainy (źródło: dane Straży Granicznej). Rodzice oraz opiekunowie małoletnich w Polsce znaleźli bezpieczne miejsce, gdzie mogą mieszkać oraz pracować. Jednak, musieli na nowo zorganizować funkcjonowanie w nowym kraju., w tym przede wszystkim rodzice i opiekunowie stanęli przed wyzwaniem organizacji tak istotnego aspektu codzienności każdego dziecka, jakim jest edukacja i nauka. Zaistniała więc istotna potrzeba uregulowania spraw związanych z edukacją i wykształceniem dzieci uchodźczych, w tym właśnie dzieci z Ukrainy.

W kontekście powyższego problemu należy przedstawić podstawowe zagadnienia dotyczące edukacji dzieci uchodźczych w Polsce:

Czym jest obowiązek szkolny oraz obowiązek nauki? Czy za niewypełnianie obowiązku szkolnego grozi kara?
Czy obowiązek szkolny dotyczy dzieci uchodźczych? Czy małoletni z Ukrainy mają obowiązek uczęszczać do polskich szkół? Czy małoletni z Ukrainy może wypełnić obowiązek szkolny uczestnicząc zdalnie w ukraińskim systemie edukacji?
Zasady przystąpienia do egzaminu na zakończenie szkoły dla małoletnich z innych państw.

Obowiązek szkolny oraz obowiązek nauki. Czy obowiązek szkolny dotyczy cudzoziemców, w tym osób z Ukrainy?

Zgodnie z ustawą z dnia 14 grudnia 2016 roku Prawo oświatowe, nauka jest obowiązkowa do ukończenia 18. roku życia. Inaczej, jest to obowiązek uczestniczenia w systemie edukacji powszechnej. Obowiązek szkolny rozpoczyna się wraz z rokiem szkolnym w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat. Trwa do ukończenia szkoły podstawowej, nie dłużej jednak niż do 18. roku życia.

Od obowiązku szkolnego należy odróżnić obowiązek nauki, który dotyczy osób, które ukończyły szkołę podstawową, a są poniżej 18. roku życia. Po ukończeniu szkoły podstawowej należy poddać się obowiązkowi nauki, co dokładniej oznacza obowiązek kontynuowania kształcenia w szkołach ponadpodstawowych. Obowiązek nauki spełnia się przez:

uczęszczanie do publicznej lub niepublicznej szkoły ponadpodstawowej;
realizowanie, zgodnie z odrębnymi przepisami, przygotowania zawodowego u pracodawcy.

Niespełnienie obowiązku nauki może skutkować ukaraniem rodziców lub opiekunów prawnych dziecka. Przed określeniem, jaka kara może zostać nałożona za niespełnienie obowiązku szkolnego warto najpierw wskazać, co będzie traktowane jako niewypełnienie obowiązku?

Przez niespełnienie obowiązku należy rozumieć nieusprawiedliwioną nieobecność w okresie jednego miesiąca na co najmniej 50% dni zajęć w przedszkolu, oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej, innej formie wychowania przedszkolnego, szkole podstawowej, szkole ponadpodstawowej. Oznacza to, że dla wypełnienia obowiązku wymagane jest minimum 50% frekwencji w danym miesiącu. Oczywiście, jeśli nieobecność jest usprawiedliwiona, co oznacza, że uczeń nie chodzi do szkoły na przykład z powodu przewlekłej choroby, wtedy nawet frekwencja poniżej 50% w miesiącu nie będzie skutkować ukaraniem.

Kontrola dyrektora placówki oświatowej oraz kary za nierealizowanie obowiązku szkolnego

Zgodnie z art. 41 ustawy Prawo oświatowe dyrektorzy publicznych szkół podstawowych kontrolują spełnianie obowiązku szkolnego przez dzieci, które zamieszkują w obwodzie tych szkół. Obowiązek nauki z kolei kontrolowany jest przez gminę. Dyrektorzy, a także gmina prowadzą ewidencję spełniania obowiązku szkolnego oraz obowiązku nauki. Jeśli na podstawie przeprowadzonej kontroli okaże się, że dziecko nie wypełnia obowiązku szkolnego może zostać wszczęte wobec rodzica/ opiekuna postępowanie egzekucyjne.

Niespełnianie obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki podlega egzekucji w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Art. 121 § 1 i § 2 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji mówi o tym, że grzywna w celu przymuszenia wykonania obowiązku może być nakładana na rodziców/opiekunów kilka razy w tej samej lub wyższej kwocie. Każdorazowo nałożona grzywna nie może przekraczać 10 000 zł. Nałożone grzywny nie mogą przekroczyć łącznie 50 000 złotych.

Kolejne sankcje mogą zostać nałożone na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. Dotyczą sytuacji, gdy rodzice lub opiekun nieletniego uchylają się od wykonania obowiązków nałożonych na nich przez sąd rodzinny, sąd ten może wymierzyć im karę pieniężną w wysokości od 50 do 1500 złotych.

Trzeci sposób przymuszenia do egzekucji obowiązku szkolnego lub nauki to art. 598 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego. Przepis stanowi, że sąd opiekuńczy może wymierzyć grzywnę osobie, która uchyla się od objęcia opieki, opiekunowi, który nie wykonuje zarządzeń sądu opiekuńczego.

Obowiązek szkolny oraz polski system edukacji, a edukacja dzieci z Ukrainy

Obowiązek szkolny oraz obowiązek nauki dotyczy każdego dziecka poniżej 18. roku życia. Oznacza to, że również dzieci cudzoziemskie, które przebywają i zamieszkują na terenie Polski są obowiązane wypełniać obowiązek szkolny, a później także obowiązek nauki.

Uczniowie - cudzoziemcy korzystają z nauki i opieki we wszystkich typach publicznych przedszkoli i szkół do ukończenia 18 lat lub ukończenia szkoły ponadpodstawowej czy ponadgimnazjalnej na warunkach dotyczących obywateli polskich.

Powyższe ma zastosowanie również do dzieci i młodzieży przybywającej z Ukrainy w związku z wojną. Wobec nich również istnieje obowiązek szkolny oraz obowiązek nauki, który muszą spełnić podczas zamieszkiwania na terenie Polski. Obowiązek może zostać spełniony poprzez pójście dziecka do polskiej szkoły lub poprzez uczestnictwo w nauczaniu na odległość w ukraińskim systemie edukacji.

Na podstawie szczegółowego Rozporządzenia wydanego przez Ministra Edukacji i Nauki, uczniowie będący obywatelami Ukrainy, którzy pobierają naukę w przedszkolu lub szkole w ramach ukraińskiego systemu oświaty z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość, nie podlegają obowiązkowemu rocznemu przygotowaniu przedszkolnemu, obowiązkowi szkolnemu albo obowiązkowi nauki.

Ważne jest wtedy, aby rodzic lub osoba sprawująca opiekę nad dzieckiem lub uczniem złożyła do gminy właściwej ze względu na miejsce pobytu dziecka lub ucznia oświadczenie o kontynuacji przez dziecko lub ucznia kształcenia w ukraińskim systemie oświaty. Jest to bardzo ważne, aby dokonać zgłoszenia, aby dyrektor ani gmina nie miały wątpliwości co do realizacji obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki.

Nie ma przeszkód, aby dziecko uczestniczyło w obu systemach edukacji na raz. Oznacza to, że dzieci mogą uczyć się jednocześnie w szkołach ukraińskiego systemu oświaty w trybie on-line i uczestniczyć w zajęciach w polskich szkołach.

W kontekście nauki dzieci w polskim systemie oświaty warto również podkreślić, że mają one prawo do dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego. Uprawnienie to przysługuje przez okres 24 miesięcy, czyli przez dwa lata. Jest to uprawnienie do nauki języka polskiego dodatkowo i wykracza to poza materiał z przedmiotu zapewnionego w szkole. Zajęcia organizuje organ prowadzący szkołę. Zazwyczaj jest to gmina.

Dzieci mają również prawo do skorzystania z pomocy udzielanej przez asystenta międzykulturowego, czyli osobę władającą językiem kraju pochodzenia. Taka osoba jest zatrudniona przez dyrektora szkoły.

Rola asystenta międzykulturowego jest bardzo ważna, ponieważ przede wszystkim w szkole pomaga uczniom w zrozumieniu treści na lekcjach, tłumaczy nauczycielom różnice w systemach nauczania w Polsce i za granicą, wyjaśnia rodzicom dzieci obcokrajowców, jak funkcjonuje polska szkoła. Dzięki asystentowi dzieci uczące się w polskiej szkole mogą poczuć się w Polsce swobodniej i bardziej komfortowo. Jest to ważna osoba dla dzieci, które doświadczyły migracji. Pomaga przystosować się do nowych okoliczności, co ułatwia zrozumieć różnice w codzienności wynikające z nagłej zmiany miejsca zamieszkania. Obecność asystenta w szkole ogranicza konflikty i wspiera wzajemne zrozumienie między dziećmi oraz między nauczycielami, a dziećmi cudzoziemskimi. Warto więc, zapisując dziecko do polskiej szkoły, zorientować się, czy w danym miejscu pracuje asystent międzykulturowy, ponieważ nie w każdej placówce zatrudniona jest taka osoba. Jest to bardzo ważny punkt przy wyborze szkoły, a obecność asystenta może pozytywnie wpłynąć na rozwój dziecka.

Przystąpienie do egzaminów zewnętrznych przez dzieci z Ukrainy.

Bardzo ważnym elementem każdego etapu edukacji jest przystąpienie do egzaminu sprawdzającego wiedzę ucznia. W Polsce na koniec szkoły podstawowej i na koniec szkoły ponadpodstawowej przeprowadza się egzamin. Przystąpienie do egzaminów końcowych jest niezbędnym krokiem, aby piąć się dalej po szczeblach edukacji.

Należy więc zadać pytanie, czy dzieci z Ukrainy mogą przystąpić do egzaminu, a jeśli tak czy na takich samych warunkach jak dzieci polskie?

Otóż, jeśli dziecko uczy się w polskim systemie i uczęszcza do polskiej szkoły to, aby móc ukończyć szkołę podstawową musi przystąpić do egzaminu ósmoklasisty. Aby ułatwić pomyślne napisanie egzaminu przewiduje się szereg udogodnień dla dzieci nieposługujących się językiem polskim w stopniu umożliwiającym napisanie egzaminu.

W przypadku egzaminu ósmoklasisty dostosowaniu podlega przede wszystkim arkusz egzaminacyjny, co ma ułatwić zrozumienie polecenia.

arkusz z języka polskiego – arkusz jest treściowo tożsamy z arkuszem dla ucznia z Ukrainy, któremu ograniczona znajomość języka polskiego utrudnia zrozumienie czytanego tekstu. Przewiduje się dostosowania: instrukcje oraz polecenia tłumaczone na język ukraiński (ale: teksty i zadania w języku polskim, zapisywanie rozwiązań do zadań – w języku polskim);
arkusz z matematyki – arkusz jest treściowo tożsamy z arkuszem dla ucznia z Ukrainy, któremu ograniczona znajomość języka polskiego utrudnia zrozumienie czytanego tekstu, ale pełna treść arkusza, tj. instrukcje, polecenia do zadań, treść zadań – tłumaczone na język ukraiński; zapisywanie rozwiązań zadań możliwe w języku ukraińskim;
arkusz z języka obcego nowożytnego – arkusz treściowo tożsamy z arkuszem w formie standardowej, z dostosowaniami, tj. instrukcje oraz polecenia tłumaczone na język ukraiński, zadania w języku obcym lub języku ukraińskim, zapisywanie rozwiązań do zadań – w języku obcym lub języku ukraińskim (zgodnie z poleceniem).

Innymi ułatwieniami dla dzieci z Ukrainy są:

korzystanie ze słownika dwujęzycznego w wersji papierowej lub elektronicznej (język polski – język ukraiński i język ukraiński – język polski) na egzaminie z języka polskiego; słownik zapewnia szkoła lub uczeń,
zastosowanie szczegółowych zasad oceniania rozwiązań zadań otwartych z języka polskiego, jak dla uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się, w porozumieniu z dyrektorem właściwej okręgowej komisji egzaminacyjnej,
zapewnienie obecności specjalisty, np. psychologa, pedagoga (może być członkiem zespołu nadzorującego), jeżeli jest to niezbędne dla uzyskania właściwego kontaktu ze zdającym lub zapewnienia wsparcia psychologicznego,
zapewnienie obecności tłumacza (język polski – język ukraiński), który przekazuje zdającym informacje dotyczące zasad przeprowadzania egzaminu przed rozpoczęciem pracy z arkuszem egzaminacyjnym,
zapewnienie pomocy nauczyciela (członka zespołu nadzorującego), który przed przystąpieniem ucznia do pracy odczytuje z arkusza rezerwowego jeden raz głośno, po kolei wszystkie teksty liczące po 250 wyrazów lub więcej, stanowiące podstawę zadań egzaminu ósmoklasisty z języka polskiego (możliwe w przypadku gdy uczeń rozumie język polski, jednak ma problemy z płynnym czytaniem tekstu pisanego).

Z kolei dzieci pozostające w nauce zdalnej w szkole ukraińskiej zdają egzaminy na warunkach określonych w tamtejszym systemie edukacji. Jeżeli uczeń - obywatel Ukrainy nie ukończył klasy VIII (szkoły podstawowej) w Polsce, to nie może wziąć udziału udziału w procesie rekrutacyjnym do szkoły ponadpodstawowej na zasadach dotyczących absolwentów tej szkoły. Przyjęcie do szkoły ponadpodstawowej takiego ucznia może odbyć się na podstawie przepisu określonego w § 6 rozporządzenia MEN z 23 sierpnia 2017 r. w sprawie kształcenia osób niebędących obywatelami polskimi oraz osób będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw.

Uczeń przybywający z Ukrainy w takiej sytuacji jest kwalifikowany do szkoły ponadpodstawowej na podstawie dokumentów. Tymi dokumentami mogą być:

świadectwo, zaświadczenie lub inny dokument stwierdzający ukończenie szkoły lub kolejnego etapu edukacji za granicą
świadectwo, zaświadczenie lub inny dokument wydany przez szkołę za granicą, potwierdzający uczęszczanie ucznia przybywającego z zagranicy do szkoły za granicą i wskazujący klasę lub etap edukacji, który uczeń ukończył w szkole za granicą
dokument potwierdzający sumę lat nauki szkolnej ucznia lub pisemne oświadczenie dotyczące sumy lat nauki, złożone przez rodzica ucznia lub inną osobę sprawującą opiekę nad uczniem albo pełnoletniego ucznia, jeżeli ustalenie sumy lat nauki szkolnej nie jest możliwe na podstawie świadectwa, zaświadczenia lub innego dokumentu.

Oznacza to, że mając odpowiednie dokumenty nie ma konieczności, aby ukończyć szkołę podstawową w polskim systemie edukacji.

Podsumowanie

Podsumowując, odnalezienie się w polskim systemie edukacji nie jest łatwe. Jednak warto w niniejszym temacie zwrócić uwagę na to, że przewidziane ułatwienia i pomoc dla małoletnich uchodźców odpowiednio ułatwiają i pomagają w integracji w Polsce.

Należy jednak stale monitorować i zauważać wzrastające potrzeby związane z edukacją w Polsce. Warto pracować nad jak najlepszym dostosowaniem systemu edukacji do dzieci uchodźczych, w tym przede wszystkim dzieci z Ukrainy, które nadal dostosowują się do edukacji w Polsce.

ŹRÓDŁA:

https://www.gov.pl/web/edukacja-i-nauka/informacja-o-ksztalceniu-w-polskim-systemie-oswiaty-osob-przybywajacych-z-zagranicy

https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-dzieci-ukraina-egzamin-osmoklasisty-mein-odpowiedz

Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe

Ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa

Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 21 marca 2022 r. w sprawie organizacji kształcenia, wychowania i opieki dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy.