Pomimo coraz większej dynamiki procesów migracyjnych, polskie władze przez lata nie posiadały wypracowanej i jednolitej polityki migracyjnej. Dotychczasowe próby sformułowania takiej polityki, z różnych względów kończyły się niepowodzeniem. Jedyne próby, które można uznać za częściowo udane, to opracowanie dokumentu "Polityka migracyjna Polski - stan obecny i postulowane działania", przyjętego przez Radę Ministrów w 2012 r. i unieważnionego w 2016 r. oraz dokumentu „Priorytety społeczno-gospodarcze polityki migracyjnej”, opracowanego pod kierunkiem Ministerstwa Inwestycji i Rozwoju i przyjętego przez Radę Ministrów w 2018 r. Nadal brak jest jednak dokumentu, który całościowo i spójnie ujmowałby sprawę koordynacji działań państwa wobec procesów migracyjnych.

Dopiero w grudniu 2020 r. międzyresortowy Zespół do Spraw Migracji przyjął dokument „Polityka migracyjna Polski – diagnoza stanu wyjściowego”, który stał się podstawą prac na projektem dokumentu określającego priorytety polityki migracyjnej państwa i przyczynkiem do opracowania planu wykonawczego. Wynikiem tego procesu jest uchwała Zespołu do Spraw Migracji z dnia 25 maja 2021 r. w sprawie zatwierdzenia i rekomendowania do przyjęcia przez Radę Ministrów dokumentu „Polityka migracyjna Polski – kierunki działań 2021-2022”. Oznacza to, że powstał w końcu dokument, który ma określać konkretne priorytety do wdrożenia przez państwo w okresie dwóch lat. Zgodnie z zapowiedzią, kolejne podobne dokumenty wykonawcze mają być przygotowywane co roku.

Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć zostało włączone w proces konsultacji społecznych nad „Polityką migracyjną Polski”. Korzystając z tej możliwości przedstawiliśmy Ministerstwu nasze spostrzeżenia i postulaty, które pragniemy udostępnić również publicznie. Z treścią konsultowanych dokumentów można zapoznać się tutaj.

Stanowisko Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć:

Na wstępie pragniemy zaznaczyć, że konsultowany dokument, pomimo określania go mianem „dokumentu wykonawczego” ma w naszej ocenie charakter niezwykle ogólny. Wskazane w nim priorytety i kierunki działań wyznaczają jedynie pewien szeroki kontekst dalszych prac legislacyjnych, co do których szczegółowego zakresu, czytelnik dokumentu nie może mieć pewności. Bardzo doceniamy założenie, że kolejne dokumenty o charakterze wykonawczym będą aktualizowane w okresach rocznych, gdyż zapewni to możliwość szybszego reagowania na dynamikę procesów migracyjnych, sugerujemy jednakże, aby dokumenty te tworzone były w sposób bardziej precyzyjny, tak aby usprawnić również proces konsultacji na etapie ich opracowywania. Z uwagi natomiast na obecny format i ogólnikowość dokumentu, możemy odnieść się do przedstawionych założeń w sposób ograniczony, który być może będzie wymagał w toku realizacji „Polityki...” uzupełnienia i doprecyzowania.

1. Uwaga terminologiczna

W toku dokumentu wielokrotnie pojawia się odniesienie do „polityki azylowej” „sytuacji azylowej”, a także określenie „cudzoziemcy poszukujący azylu”. Zdajemy sobie sprawę, że sformułowania te bazują na określeniach angielskojęzycznych i terminologii wykorzystywanej w szczególności na forum unijnym. Niemniej jednak, w kontekście polskiego prawa mogą one okazać się mylące, z uwagi na fakt istnienia instytucji „azylu”, jako odrębnej, wewnętrznej formy ochrony przyznawanej cudzoziemcom w Polsce. Sugerujemy zatem wyeliminowanie z dokumentu w szczególności określenia „cudzoziemcy poszukujący azylu” i konsekwentne stosowanie terminologii przyjętej w polskiej ustawie o udzielaniu cudzoziemcom ochrony.

2. Rozdział II - Nielegalna migracja - postępowania powrotowe

Jednym z zadań określonych na łamach tego rozdziału, jest „Zapewnienie efektywnej realizacji polityki powrotowej”, między innymi poprzez „Wypracowanie rozwiązań dla sytuacji braku współpracy cudzoziemca podczas przygotowania i przeprowadzenia powrotu (podawanie nieprawdziwych lub niepełnych danych, agresja, stawianie oporu, samookaleczanie itp.).” Ten punkt wymaga w naszej ocenie rozwinięcia i doprecyzowania. Trudności proceduralne, związane z identyfikacją cudzoziemca, a także ustaleniem kraju powrotu stanowią istotne zagadnienie nie tylko z punktu widzenia skuteczności procedur powrotowych, ale też dla właściwej oceny statusu cudzoziemca. Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć od lat wnikliwie analizuje problem bezpaństwowości w Polsce, a zgromadzone dotąd dane, analiza przepisów i praktyki w tym przedmiocie prowadzą do wniosku, że bezpaństwowość bywa powtarzającą się przyczyną wydłużania procedur identyfikacyjnych i powrotowych zatrzymanych cudzoziemców. Ten stan rzeczy wiąże się z kolei z brakiem definicji w polskich przepisach pojęcia bezpaństwowości jak i z brakiem odnośnych procedur identyfikacji bezpaństwowców oraz możliwości przyznania im statusu prawnego. Z tego względu, postulujemy, aby tematyka bezpaństwowości została poddana analizie i włączona do zakresu „Polityki migracyjnej”, a w szczególności, aby rozważyć przystąpienie Polski do Konwencji ONZ o statusie bezpaństwowców z 1954 r. oraz do Konwencji o ograniczaniu zjawiska bezpaństwowości z 1961 r. jak i wprowadzenie do polskiego prawa specjalnej procedury identyfikacji bezpaństwowości. Takie zmiany pozwoliłyby na wprowadzenie właściwych gwarancji dla praw apatrydów oraz usprawniłyby czynności identyfikacyjne prowadzone wobec bezpaństwowców jak i wyeliminowałyby trudności dotyczące postępowań powrotowych i ich bezzasadne przedłużanie, pomimo obiektywnej niemożności ich realizacji wobec większości bezpaństwowców. W imieniu Centrum Pomocy Prawnej od lat podejmującego działania badawcze w przedmiocie bezpaństwowości, pragnę też zadeklarować pełne wsparcie w trakcie prac związanych z tą tematyką.

3. Pomoc prawna w postępowaniach powrotowych

W „Polityce...” brak jest odniesienia odnośnie planów wdrożenia przez Polskę systemu nieodpłatnej pomocy prawnej dla cudzoziemców w procedurze powrotowej, co stanowiłoby wykonanie postanowień art. 13(4) Dyrektywy 2008/115 w sprawie wspólnych norm i procedur stosowanych przez państwa członkowskie w odniesieniu do powrotów nielegalnie przebywających obywateli państw trzecich (Dyrektywa Powrotowa). W ocenie Centrum Pomocy Prawnej implementacja tej Dyrektywy w Polsce ma charakter niepełny, właśnie z uwagi na brak finansowanego z budżetu Państwa systemu nieodpłatnej pomocy prawnej dla omawianej kategorii cudzoziemców. Postulujemy opracowanie planów stworzenia odpowiednich rozwiązań w tym przedmiocie.

4. Komendant Główny SG jako organ odwoławczy w sprawach powrotowych

„Polityka...” zakłada przekazanie Komendantowi Głównemu SG uprawnień Szefa Urzędu ds. Cudzoziemców w zakresie rozpatrywania odwołań cudzoziemców od decyzji organu I instancji w sprawie zobowiązania cudzoziemca do powrotu i w sprawach pokrewnych. Taką kompetencyjną zmianę oceniamy negatywnie. Straż Graniczna ma przede wszystkim charakter organu wykonawczego dla decyzji w sprawach cudzoziemskich, to Urząd do Spraw Cudzoziemców jest natomiast organem stworzonym i powołanym do centralnego orzekania w tym przedmiocie. Postulujemy utrzymanie obecnego status quo przy ewentualnym zwiększeniu stanu zatrudnienia UDSC i dalsze szkolenia obecnych pracowników Urzędu, w celu jego dalszej profesjonalizacji i usprawnienia działania.

5. Rozdział III - Ochrona cudzoziemców: Procedury graniczne

„Polityka...” zapowiada wprowadzenie postępowań o udzielenie ochrony międzynarodowej w tzw. trybie granicznym. Dokument nie określa jednak żadnych szczegółów odnośnie zasad realizacji takich postępowań, dlatego też nie możemy przedstawić w tej kwestii szczegółowych uwag. Pragniemy jednak zaznaczyć, że procedury takie nie powinny w żadnym razie opierać się na zasadzie bezwzględnej detencji wszystkich cudzoziemców objętych takimi procedurami, że powinny one w każdym aspekcie respektować zasadę non-refoulement i pierwszeństwo ochrony oraz uwzględniać potrzeby cudzoziemców z grup szczególnie wrażliwych. Procedury takie, dla spełnienia wymogu rzetelności, powinny też gwarantować pełen dostęp cudzoziemców do tłumaczy oraz nieodpłatnej informacji i pomocy prawnej.

6. Umarzanie postępowań o ochronę

W dalszej części rozdziału poświęconego ochronie cudzoziemców pojawia się zapis zapowiadający działania „zapobiegające sytuacjom prowadzącym do umarzania postępowań z powodu wyjazdu cudzoziemca, ubiegającego się o ochronę, za granicę”. Zapis ten jest nieklarowny, zwłaszcza, że nie odwołuje się on do żadnych analiz omawianego zjawiska umarzania postępowań, na skutek wyjazdu cudzoziemca, zaś statystyki roczne wskazują, że trend ten wygasa, oraz, że kształtuje się on różnie w odniesieniu do różnych grup narodowościowych. Ze względu jednak na brak kompleksowego badania tych trendów, obecnie możemy jedynie domniemywać przyczyn porzucania przez cudzoziemców wszczętych w Polsce postępowań. Sugerujemy, aby przeprowadzić dogłębną analizę omawianego zjawiska i na bazie jej rezultatów planować najlepsze rozwiązania.

7. Zapobieganie kolejnym wnioskom o ochronę

„Polityka...” wskazuje na problem składania przez cudzoziemców kolejnych wniosków o ochronę, sugerując, że konieczne jest przeanalizowanie możliwości prawnych i zaprojektowanie rozwiązań służących eliminacji tej praktyki. Pragniemy zaznaczyć, że taka praktyka niezwykle często wiąże się z dążeniem cudzoziemca do zapewnienia sobie wsparcia socjalnego w okresie oczekiwania na rozstrzygnięcie przed sądem administracyjnym zawisłe ze skargi wniesionej na decyzję w przedmiocie odmowy ochrony. Obecny stan prawny pozwala na wstrzymanie wykonania ewentualnego zobowiązania do powrotu cudzoziemca, aż do momentu rozstrzygnięcia sprawy przez sąd administracyjny, nie gwarantuje jednak żadnej formy wsparcia czy statusu prawnego dla takiego oczekującego cudzoziemca. Ta niekompatybilność przepisów jest jedną z przyczyn składania kolejnych wniosków. Sugerujemy rozważenie zmian prawnych w tym zakresie tak, aby zagwarantować cudzoziemcom realną możliwość skorzystania z gwarantowanej prawem ścieżki sądowoadministracyjnej, przyspieszyć te postępowania i zapewnić w tym okresie wsparcie socjalne dla cudzoziemców.

Twoje wsparcie pozwoli nam kontynuować
bezpłatną pomoc prawną dla uchodźców w Polsce!

KRS: 0000113676

Nr konta: 65 1160 2202 0000 0000 4950 8531

Polityka prywatności