21 września 2023

W ciągu ostatnich kilka miesięcy władze Białorusi wprowadziły regulacje prawne, dotyczące wydawania paszportów zagranicznych, nadania i pozbawienia osoby obywatelstwa oraz obowiązku poinformowania o posiadanych obywatelstwach, zezwoleniach na pobyt czasowy i innych dokumentów uprawniających do pobytu za granicą. W tym artykule omawiamy zmiany w białoruskim ustawodawstwie oraz konsekwencji tych zmian dla Białorusinów, przebywających w Polsce.

 

W dniu 4 września 2023 r. został wydany Dekret Prezydenta Republiki Białorusi w sprawie trybu wydawania dokumentów i wykonywania czynności № 278, który wszedł w życie po jego oficjalnej publikacji. Na podstawie Dekretu skrócono listę procedur administracyjnych, które można przeprowadzić w ambasadzie lub konsulacie Białorusi za granicą. Także władze białoruskie ograniczyły możliwość uzyskiwania dokumentów i dokonywania niektórych czynności na Białorusi w oparciu o pełnomocnictwo wydane za granicą – czynności te, w świetle ostatnich zmian, mogą być dokonane jedynie po przybyciu na Białoruś lub po wydaniu pełnomocnictwa na terytorium Białorusi.

 

Na podstawie wyżej wymienionej listy procedur zostało zniesione uprawnienie obywatela Białorusi do otrzymania lub przedłużenia paszportu w urzędach konsularnych Białorusi. Od tej pory ubiegać się o wydanie bądź prolongację paszportu osoba może tylko w odpowiednim organie administracyjnym na terytorium Białorusi osobiście lub na podstawie pełnomocnictwa sporządzonego na Białorusi.

 

«Paszporty wydawane i wymieniane są:

obywatelowi zamieszkałemu na terytorium Republiki Białoruś, przez organ spraw wewnętrznych miejsca zamieszkania obywatela.»

 

Dekret Prezydenta Białorusi z dnia 3 czerwca 2023 r. № 294 w sprawie dokumentowania ludności Republiki Białorusi ze zmianami wprowadzonymi Dekretem Prezydenta Białorusi z dnia 4 września 2023 r. № 278 w sprawie trybu wydawania dokumentów i podejmowania działań

 

Dekret № 278 znacznie utrudnia funkcjonowanie obywatela Białorusi za granicą, bowiem z powodu braku możliwości wydania lub przedłużenia paszportu, osoba pozostaje bez niezbędnych dokumentów w państwie obcym. W celu polepszenia sytuacji prawnej obywateli Białorusi, a także zapobiegnięcia problemowi dalszej legalizacji takich osób, polskie władze wdrożyły odpowiednie przepisy prawne, umożliwiające obywatelom Białorusi nadanie polskiego dokumentu podróży. O polskim dokumencie podróży przeczytasz tu: https://www.pomocprawna.org/polski-dokument-podrozy-dla-cudzoziemca 

 

W tym miejscu warto zwrócić uwagę na następujący problem. Jeśli obywatel Białorusi przebywał w Polsce na podstawie ochrony uzupełniającej, zezwolenia na pobyt stały, czasowy bądź rezydenta długoterminowego UE, lub też w związku ze zgodą na pobyt ze względów humanitarnych, może on wnioskować o wydanie polskiego dokumentu podróży. Natomiast osoba, której pobyt na terytorium RP legalizowała wiza, np. wiza humanitarna, nie jest uprawniona do uzyskania takiego dokumentu. W podobnej sytuacji znajdują się dzieci obywateli Białorusi, urodzone na terytorium Polski, które nie mogą posiadać zezwolenia na pobyt bez ważnego paszportu - dokumentu potwierdzającego tożsamość cudzoziemca za granicą.

 

Jak podkreśla Human Rights Watch, choć w preambule Dekretu czytamy, że ma on na celu dalsze doskonalenie i optymalizację działalności misji dyplomatycznych i urzędów konsularnych, w rzeczywistości stwarza on poważne ryzyko dla osób opuszczających Białoruś i narusza ich prawa podstawowe.

 

Kolejną przyjętą zmianą ustawodawczą na niekorzyść obywateli Białorusi jest Ustawa Republiki Białorusi z dnia 5 stycznia 2023 r. № 242-Z w sprawie zmiany ustawy Republiki Białorusi «O obywatelstwie Republiki Białorusi». Ustawa weszła w życie w dniu 11 lipca 2023 r. i ma zastosowanie do spraw obywatelstwa powstałych po tej dacie.

 

Wśród innych przepisów, ustawa wprowadza możliwość utraty obywatelstwa przez obywatela Białorusi. Najbardziej kontrowersyjną podstawą utraty obywatelstwa białoruskiego jest w wejście w życie wyroku sądu białoruskiego, potwierdzającego udział obywatela Białorusi w działalności ekstremistycznej lub wyrządzające poważną szkodę interesom Republiki Białorusi. Wyrok taki może być wydany w formie tradycyjnej, jak również zaocznie w razie nieobecności oskarżonego na terytorium Białorusi.

 

Do artykułu dodana została wzmianka dotycząca wykładni pojęcia udziału w działalności ekstremistycznej lub wyrządzenia poważnej szkody interesom Republiki. Jest to popełnienie w jakiejkolwiek formie przez osobę, która ukończyła 18 lat, niezależnie od miejsca, w którym popełniła, co najmniej jedno czynów uznanych w Republice Białorusi za przestępstwa przewidziane przez białoruski kodeks karny, m.in. utworzenie zorganizowanej grupy przestępczej, utworzenie formacji ekstremistycznej lub udział w niej,  udział w masowych zamieszkach, akt terroryzmu lub groźba jego popełnienia, opór wobec funkcjonariusza lub innej osoby chroniącej porządek publiczny, zdrada stanu, a nawet znieważenie Prezydenta Białorusi.

 

Katalog przestępstw, na podstawie których można utracić obywatelstwo, jest dość szeroki. Zgodnie z praktyką sądów białoruskich, za udział w masowych zamieszkach uznaje się także udział w protestach związanych z wyborami prezydenckimi, a utworzeniem zorganizowanej grupy przestępczej może być również stworzenie opozycyjnych grup w sieciach społecznościowych.

 

«Obywatelstwo Republiki Białorusi osoby, która ukończyła 18 lat, nabyte przez tę osobę w wyniku przyjęcia do obywatelstwa Republiki Białorusi, na podstawie rejestracji, w wyniku przywrócenia obywatelstwa Republiki Białorusi lub z przyczyn przewidzianych w umowach międzynarodowych Republiki Białorusi, może zostać utracone w wyniku wejścia w życie wyroku sądu Republiki Białorusi, wyroku sądu w sprawie karnej państwa obcego, wyroku lub innego orzeczenia trybunału międzynarodowego (sądu), trybunału mieszanego (sądu), potwierdzających udział tej osoby w działalności ekstremistycznej lub wyrządzające poważną szkodę interesom Republiki Białorusi.»

 

Ustawa Republiki Białorusi z dnia 5 stycznia 2023 r. № 242-Z

W sprawie zmian w ustawie Republiki Białorusi «O obywatelstwie Republiki Białorusi

 

Należy zauważyć, że zakres podmiotowy ww. artykułu dotyczy osób mieszkających na terytorium Białorusi, jak również - poza Białorusią; osób posiadających dodatkowo obywatelstwo innego państwa, jak również Białorusinów z jednym obywatelstwem; osób skazanych za przestępstwo na Białorusi, jak również za granicą.

 

W związku z licznymi przypadkami skazań obywateli Białorusi na podstawie wyżej wymienionych czynów  istnieje duże ryzyko pozbawienia obywatelstwa Białorusinów, którzy przeprowadzili się na terytorium RP w obawie o dalsze prześladowanie w kraju pochodzenia. Konsekwentnie, jeśli taka osoba w momencie pozbawienia jej obywatelstwa nie posiadała obywatelstwa innego państwa, zostanie ona bezpaństwowcem, co rodzi kolejny znaczny problem prawny. Więcej informacji o bezpaństwowości w Polsce przeczytasz tu: https://www.pomocprawna.org/blogcpphn-bezpanstwowcy-w-polsce---mozliwosci-legalizacji-pobytu 

 

Pozbawienie obywatelstwa jest poważnym środkiem ingerującym w życie, bezpieczeństwo i prawa osobiste jednostki. Za potwierdzenie tej tezy w ustawodawstwie białoruskim służy artykuł 10 Konstytucji Republiki Białorusi: «Nikt nie może być pozbawiony obywatelstwa Republiki Białorusi ani prawa do zmiany obywatelstwa». Tym niemniej, omawiana ustawa została podpisana przez Prezydenta i funkcjonuje w białoruskim systemie prawnym.

 

Dodatkowo na podstawie niniejszej Ustawy został wprowadzony obowiązek informacyjny o nabyciu przez obywatela Białorusi obywatelstwa innego państwa, zezwolenia na pobyt w innym państwie lub innego dokumentu obcego państwa przyznającego mu ulgi bądź korzyści. Analogicznie, obowiązek informacyjny stosuje się również do utraty powyższych dokumentów.

 

Do dokumentów wydanych przez polskie organy administracyjne zdecydowanie należy zaliczyć: nadanie lub uznanie za obywatela RP, zezwolenie na pobyt czasowy, stały bądź rezydenta długoterminowego UE oraz Kartę Polaka, potwierdzającą przynależność do Narodu Polskiego. 

 

Podczas ogłoszenia nowelizacji, Szef białoruskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych zaznaczył, iż zmiany są nakierowane przede wszystkim na wykorzystanie zebranej informacji w celu dokładniejszej weryfikacji osoby przy ubieganiu się o pracę w służbie cywilnej i rozstrzyganiu innych spraw związanych z obsadzaniem stanowisk rządowych, a także w obszarze prawodawstwa procesowego karnego i sfery społeczno-prawnej.

 

Obywatele Republiki Białorusi, którzy nabyli obywatelstwo państwa obcego albo otrzymali zezwolenie na pobyt lub inny dokument państwa obcego uprawniający do ulg i innych korzyści, są obowiązani poinformować o tym organy spraw wewnętrznych lub organy służby dyplomatycznej w terminie trzech miesięcy od dnia otrzymania odpowiednich dokumentów.

 

Ustawa Republiki Białorusi z dnia 5 stycznia 2023 r. № 242-Z

W sprawie zmian w ustawie Republiki Białorusi «O obywatelstwie Republiki Białorusi

 

Osoba, która nabyła lub utraciła obywatelstwo, zezwolenie na pobyt lub inny dokument obcego państwa przyznającego ulgi bądź korzyści jest zobowiązana poinformować o tym fakcie w terminie trzech miesięcy od dnia otrzymania białoruskie organy spraw wewnętrznych lub organy służby dyplomatycznej. Obowiązek dotyczy osób, które nabyły wyżej wymienione dokumenty po wejściu w życie Ustawy, jak również osób posiadających te dokumenty przed początkiem lipca 2023 r. Zgłoszenie o nabyciu lub utracie dokonuje się za pośrednictwem portalu usług elektronicznych krajowego zautomatyzowanego systemu informacyjnego do systemu informacyjnego białoruskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych lub poprzez osobiste zawiadomienie obywatela do białoruskich organów spraw wewnętrznych lub organów służby dyplomatycznej. Organy administracyjne Republiki Białoruś mają dostęp do systemu informacyjnego bez zgody obywatela Białorusi w przypadkach przewidzianych przez ustawodawstwo białoruskie, a także w przypadkach, gdy prawa i wolności obywatela mogą być ograniczone ze względu na posiadanie przez niego obywatelstwa, zezwolenia na pobyt lub innego dokumentu państwa obcego przyznającego prawo do świadczeń i innych korzyści.

 

W chwili obecnej Ustawa nie przewiduje odpowiedzialności administracyjnej ani karnej dla obywateli białoruskich za niepowiadomienie właściwych organów. Poinformowanie jednak jest obowiązkiem i ciąży na obywatelu.

 

Podsumowując, wskutek zmian w ustawodawstwie Republiki Białorusi obywatele mogą zostać pozbawieni swego obywatelstwa na podstawie wyroku sądu białoruskiego, w tym wyroku zaocznego, za przestępstwa związane z udziałem w protestach przeciwko prezydentowi; mogą zostać bez ważnego paszportu w związku ze zniesieniem obowiązku urzędów konsularnych wydania bądź prolongacji paszportów; a także są zobowiązani poinformować władze państwowe o nabyciu tytułu pobytowego lub innego dokumentu państwa obcego w celu zgromadzenia danych osobowych obywateli Białorusi, przebywających za granicą. Owe zmiany bez wątpliwości dotkną większość Białorusinów przebywających za granicą, narażając ich na ryzyko pozostania w obcym państwie bez dokumentów potwierdzających tożsamość za granicą oraz na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej na tle politycznym w razie powrotu do Białorusi w celu dopełnienia formalności.

 

Osoby z Białorusi, które zostały zmuszone do opuszczenia kraju pochodzenia z powodów prześladowań, są uprawnieni do złożenia wniosku o udzielenie im ochrony międzynarodowej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Więcej o postępowaniu w sprawie udzielenie ochrony międzynarodowej w Polsce przeczytasz tu: https://www.pomocprawna.org/lib/i5r5fu/Russian---refugee-l00y6k04.pdf 

 

 

 

Źródła:

 

Białoruś: obywatelstwo, paszporty zagraniczne i obowiązek informacyjny

  1. pl
  2. en
  3. ru
  4. uk

Twoje wsparcie pozwoli nam kontynuować
bezpłatną pomoc prawną dla uchodźców w Polsce!

KRS: 0000113676

Nr konta: 65 1160 2202 0000 0000 4950 8531