Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć » Bezpaństwowość dzieci w Polsce: Analiza prawna

Bezpaństwowość w Polsce jest problemem wciąż przeważnie ignorowanym, a to ze względu na niewielką liczbę osób bez obywatelstwa oraz brak wiarygodnych i pełnych danych statystycznych. Wśród bezpaństwowców w Polsce brak jest wspólnego mianownika etnicznego czy wspólnego pochodzenia, co dodatkowo przyczynia się do ich niedostrzegania. Brak jest systemowych rozwiązań oraz instrumentów prawnych przystosowanych do ich szczególnej sytuacji. Przypadki bezpaństwowości są rzadkie i rozproszone, zdarza się, że przez wiele lat nie są nigdzie identyfikowane.

Najnowsze dostępne dane odnośnie bezpaństwowców w Polsce zostały zebrane podczas Spisu Powszechnego, ale są już nieaktualne, gdyż spis przeprowadzono w roku 2011. Pochodzące z niego informacje dają ogólną perspektywę na skalę problemu, ale nie dostarczają istotnych szczegółowych informacji odnośnie tej populacji. Wyniki spisu podają stosunkowo wysoką liczbę ponad 8 000 osób o nieustalonym obywatelstwie, z czego 2020 osób to bezpaństwowcy.

Badanie UNHCR i Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć podsumowane w 2019 r. raportem: „Sytuacja osób bezpaństwowych w Polsce”, podaje bardziej szczegółową analizę populacji bezpaństwowców. Według danych na lipiec 2020 publikowanych przez Urząd do Spraw Cudzoziemców w Polsce jest 345 osób „bez obywatelstwa” oraz 37 o obywatelstwie „nieokreślonym”, co daje łącznie 382 osoby. Brak jest danych odnośnie pochodzenia tych osób.

Chociaż dostępne dane statystyczne a także inne istotne źródła informacji (takie jak doniesienia organizacji pozarządowych oraz raporty z prowadzonych przez nie badań), nie wskazują na szeroki zakres problemu bezpaństwowości dzieci w Polsce, to jednak istnieją pewne luki prawne oraz problematyczne praktyki, które mogą wystawić niektóre kategorie dzieci na ryzyko bezpaństwowości.

Ryzyko bezpaństwowości dzieci w kontekście polskich przepisów i praktyki, dotyczy w szczególności dzieci porzuconych po urodzeniu przez rodziców/matki, których dane osobowe zostały zawarte w karcie urodzin. Jako, że przesłanka „nieznanych rodziców” nie może być w takim przypadku zastosowana, takie dziecko mogłoby zostać uznane za polskiego obywatela wyłącznie w przypadku, gdy właściwy organ doszedłby do wniosku, że obywatelstwo rodziców nie może zostać ustalone, bądź, że są oni bezpaństwowcami. Praktyka pokazuje jednak, że sam fakt zadeklarowania określonego kraju jako kraju pochodzenia przez rodziców/matkę uznawany jest za wystarczający do stwierdzenia, że dziecko jest uprawnione do nabycia obywatelstwa tego państwa. Takie założenie nie uwzględnia jednak prawdziwego znaczenia instytucji obywatelstwa jak i wagi konsekwencji prawnych uznania dziecka za posiadające obce obywatelstwo, bez żadnej gwarancji, że to państwo uzna i zabezpieczy prawa dziecka jako swojego obywatela.

W celu zapewnienia pełnej ochrony dzieci przed bezpaństwowością, w zgodzie ze standardem wyznaczonym przepisami Konwencji i ograniczaniu bezpaństwowości z 1961 r. oraz zgodnie z Konwencją praw dziecka, należy wprowadzić zmiany do ustawy o obywatelstwie polskim. Konieczna zmiana dotyczy wprowadzenia zasady gwarantującej, ze wszystkie dzieci urodzone lub znalezione w Polsce nabywają polskie obywatelstwo, jeżeli w przeciwnym razie byłyby bezpaństwowcami.

Jak wielokrotnie podnosiło Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć, odpowiednie zabezpieczenie praw osób bez obywatelstwa, w tym dzieci bezpaństwowych, wymaga wprowadzenia specjalnej procedury identyfikacji bezpaństwowości oraz ustanowienia statusu dla osób nie posiadających obywatelstwa.

Dzieci bezpaństwowe jak i dzieci zagrożone bezpaństwowością, w tym dzieci migrantów i dzieci uchodźcze powinny mieć możliwość skorzystania z ułatwionej ścieżki naturalizacyjnej. We wszystkich procedurach w których dochodzi do ustalenia obywatelstwa i statusu, szczególną uwagę powinno się przywiązywać do sprawdzenia, czy dziecko może w istocie korzystać z danego obywatelstwa czy też ma ono charakter fikcyjny.

Dzieci rodziców jednopłciowych powinny być uznawane za posiadające polskie obywatelstwo, w przypadku gdy choć jedno z rodziców jest Polakiem, bez dyskryminowania tych dzieci, z uwagi na orientację rodziców.

Cały raport do pobrania dostępny jest tutaj.