Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć » Uchodźcy z Ukrainy – dostęp do ochrony czasowej po przybyciu z innego PC UE

CPPHN jest organizacją pozarządową z siedzibą w Krakowie, działającą od 2002 roku. Misją Centrum jest ochrona praw człowieka, głownie poprzez świadczenie bezpłatnej pomocy prawnej osobom zagrożonym wykluczeniem społecznym I dyskryminacją, w tym cudzoziemcom, osobom ubiegającym się o ochronę międzynarodową i bezpaństwowcom. CPPHN jest partnerem wykonawczym biura UNHCR w Polsce. Od początku wojny w Ukrainie Centrum jest częścią Koalicji Otwarty Kraków działającej w celu ochrony uchodźców z Ukrainy w Krakowie i w Polsce.

Działania CPPHN dla uchodźców z Ukrainy

Od początku wojny CPPHN świadczy bezpłatną pomoc prawną dla uchodźców przybywających z Ukrainy w 13-tu punktach informacyjnych w Krakowie, Rybniku, Wrocławiu, Poznaniu i Lublinie. CPPHN uruchomiło także specjalną infolinię dla uchodźców z Ukrainy i program pomocy prawnej dla małoletnich bez opieki.

Rejestracja PESEL UKR – potwierdzenie faktu korzystania z ochrony czasowej w Polsce i wykonywania związanych z tym praw.

Wyzwania:

W ostatnim czasie coraz więcej uchodźców z Ukrainy zgłasza do prawników CPHHN problem z rejestracją jako beneficjenci ochrony czasowej w Polsce (rejestracja PESEL UKR) w przypadku, w którym wcześniej mieszkali w innych państwach członkowskich UE.

Osobom, które korzystały z ochrony czasowej w innych PC UE odmawia się rejestracji w Polsce, niezależnie od tego, czy formalnie byli zarejestrowani i korzystali z ochrony czasowej w innym PC, czy też nigdy formalnie nie uzyskali statusu beneficjenta takiej ochrony, lecz mieszkali w innym PC przez pewien okres czasu.

Osoby, którym odmówiono rejestracji (nadania PESEL UKR) nie otrzymują pisemnej decyzji I nie mają prawa do wniesienia odwołania.

Analiza:

Obywatele Ukrainy uciekający przed wojną w swoim kraju mogą korzystać w Polsce z ochrony czasowej na podstawie spec-ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego Państwa.

Beneficjenci spec-ustawy mogą zarejestrować się w Polsce w bazie PESEL i uzyskać specjalny status PESEL UKR potwierdzający, że korzystają z ochrony czasowej.

Nie przewidziano obowiązku rejestracji i uzyskania statusu PESEL UKR, niemniej jednak PESEL UKR potwierdza, że osoba korzysta z ochrony czasowej i wykonuje prawa z tym związane, a dostęp do niektórych praw jest zależne od uprzedniej rejestracji i uzyskania statusu PESEL UKR (dotyczy to między innymi następujących uprawnień: pomoc społeczna, elektroniczny dokument pobytowy, dostęp do rynku pracy).

W praktyce, jeśli danej osobie odmówiono rejestracji I nadania numeru PESEL UKR jest ona o tym informowana ustnie, nie jest wydawana decyzja administracyjna i co za tym idzie nie ma prawa do wniesienia odwołania.

W listopadzie 2022 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji wydało wewnętrzne wytyczne dla organów właściwych do nadania numerów PESEL UKR. Zgodnie z wytycznymi spec-ustawa powinna mieć zastosowanie do osób, które wykażą „związek funkcjonalny” pomiędzy przybyciem do Polski i opuszczeniem Ukrainy. Co za tym idzie osoby, które przebywały długotrwale poza terytorium Ukrainy nie powinny korzystać z dobrodziejstwa spec-ustawy. Wspomniane wytyczne zawierają przykładowy spis kategorii osób, które nie mogą korzystać z ochrony czasowej:

- obywatel Ukrainy, który po upuszczeniu terytorium Ukrainy, w okresie od 24 lutego 2022 r., przebywa na terytorium innych państwa łącznie przez kilka tygodni albo miesięcy (kraje UE i kraje spoza UE), a następnie przyjeżdża do Polski (według oświadczenia cudzoziemca wjazd z terenu kraju UE) i deklaruje zamiar pozostania w naszym kraju,
- obywatel Ukrainy, który – przebywając w okresie od 24 lutego 2022 r. w kraju UE – uzyskał w tym kraju wizę kanadyjską ważną do kwietnia 2025 r., a następnie przyjeżdża do Polski w sierpniu 2022 r. i deklaruje zamiar pozostania w naszym kraju,
- obywatel Ukrainy, który po opuszczeniu terytorium Ukrainy, w okresie od 24 lutego 2022 r. wjechał na terytorium kraju UE, gdzie przebywał przez kilka tygodni lub miesięcy i uzyskał dokument legalizujący pobyt w tym kraju albo wystąpił z wnioskiem o ochronę międzynarodową w tym kraju, a następnie wjechał do Polski i deklaruje zamiar pozostania w naszym kraju,
- obywatel Ukrainy, który wjechał do Polski w okresie od 24 lutego 2022 r. i po kilki dniach pobytu w naszym kraju, nie wnioskując o nadanie numeru PESEL, wyjechał do innego kraju UE, w którym przebywał kilka miesięcy. Następnie ponownie wjeżdża do Polski przez granicę wewnętrzną i deklaruje zamiar pozostania w Polsce, przy czym część cudzoziemców we wskazanym stanie faktycznym sprawy deklaruje fakt rejestracji pobytu w kraju członkowskim UE, na terytorium którego przebywali przed ponownym wjazdem do Polski.

W świetle przepisów polskiej Konstytucji wewnętrzne wytyczne nie są źródłem prawa I nie powinny być podstawą praw lub obowiązków.

Zgodnie z decyzją wykonawczą Rady (UE) 2022/382 Państwa Członkowskie zgodziły się, że nie będą stosować art. 11 dyrektywy 2001/55/WE.

Artykuł 15 dyrektywy 2001/55/WE wprowadza procedurę łączenia rodzin, zaś art. 26 zasadę współpracy między PC w zakresie przeniesienia miejsca pobytu osób korzystających z ochrony czasowej z jednego do innego PC.

Komisja Europejska opublikowała odpowiedzi na „Często Zadawane Pytania” (FAQ) w celu „wyjaśnienia rozumienia dyrektywy o ochronie czasowej i odpowiedniego prawa unijnego, gdzie wskazano, że osoby korzystające z ochrony czasowej na podstawie dyrektywy mają prawo wybrać PC, gdzie korzystają z ochrony czasowej oraz że PC mają obowiązek zapewnienia realizacji praw z dyrektywy przez cały okres, przez który osoba spełnia przesłanki, niezależnie od tego, czy osoba była wcześniej zarejestrowana w innym PC.

Wyżej wspomniane przepisy, jak i ich oficjalna interpretacja przedstawiona przez Komisję Europejską w publikacji „Najczęściej Zadawane Pytania” (FAQ) stoją w sprzeczności z polskimi wytycznymi oraz praktyką stosowania przepisów. Jakkolwiek interpretacja na poziomie prawa unijnego wskazuje, iż możliwość korzystania z ochrony czasowej powinna być zapewniona beneficjentom bez przeszkód, nawet jeśli jej beneficjenci decydują się na zmianę państwa zamieszkania, tak polska praktyka jest bardziej restrykcyjna w odniesieniu do osób, które opuściły Polskę, lecz chcą później do Polski powrócić. Powyższa różnica w interpretacji przepisów dyrektywy 2001/55/WE prowadzi do powstania w Polsce istotnej luki w zakresie ochrony uchodźców z Ukrainy.

Rekomendacje:

Obywatele Ukrainy, którzy nie korzystają z ochrony czasowej w innym PC UE powinny mieć możliwość korzystania z tej ochrony w Polsce, co dotyczy także osób, które wcześniej przebywały w innych PC UE; w przeciwnym razie osoby, które przebywały w innych PC UE I przyjeżdżają do Polski są pozostawione w prawnej próżni.
Odmowa zarejestrowania beneficjenta ochrony tymczasowej (nadania numeru PESEL UKR) powinna mieć formę pisemną decyzji z uzasadnieniem I prawem skorzystania ze środka odwoławczego.