Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć » Stanowisko w sprawie projektu ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy

Stanowisko w sprawie projektu ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa

Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć pragnie przedstawić swoje uwagi do projektu ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (wersja z dnia 7 marca 2022 r.).

Zakres osobowy stosowania ustawy

Art. 1. 1. Ustawa określa szczególne zasady zalegalizowania pobytu obywateli Ukrainy, którzy wjechali na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bezpośrednio z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa.

Projektowane przepisy nie uwzględniają żadnych rozwiązań prawnych regulujących kwestię legalizacji pobytu oraz dostępu do świadczeń dla osób uciekających do Polski z terytorium Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym, nie będących obywatelami tego państwa.

Konflikt zbrojny na terytorium Ukrainy stworzył poważne zagrożenie dla zdrowia i życia dla ludności cywilnej zamieszkującej na obszarze tego państwa, niezależnie od kwestii obywatelstwa czy statusu prawnego poszczególnych kategorii mieszkańców. Masowy napływ osób uciekających przed wojną i szukających schronienia na terytorium RP obejmuje zatem nie tylko obywateli Ukrainy, ale i osoby, dla których Ukraina była miejscem stałego zamieszkania. Osoby te nie posiadają możliwości bezpiecznego powrotu i zarazem znajdują się w sytuacji analogicznej do obywateli Ukrainy.

Należy zważyć, że w dniu 4 marca została uchwalona Decyzja wykonawcza Rady (UE) 2022/382 z dnia 4 marca 2022 r. stwierdzająca istnienie masowego napływu wysiedleńców z Ukrainy w rozumieniu art. 5 dyrektywy 2001/55/WE i skutkująca wprowadzeniem tymczasowej ochrony. Decyzja ta uruchamia mechanizm ochrony tymczasowej w odniesieniu do wymienionych kategorii osób uciekających przed rosyjską inwazją.

Wśród kategorii wymienionych wprost w Decyzji, obok obywateli Ukrainy wskazano również:

- członków rodzin obywateli Ukrainy, niezależnie od ich statusu prawnego i obywatelstwa

- bezpaństwowców lub obywateli państw trzecich innych niż Ukraina, którzy przed dniem 24 lutego 2022 r. korzystali z ochrony międzynarodowej lub równoważnej ochrony krajowej w Ukrainie;

- bezpaństwowców i obywateli państw trzecich innych niż Ukraina, którzy są w stanie udowodnić, że przed dniem 24 lutego 2022 r. legalnie przebywali w Ukrainie na podstawie ważnego zezwolenia na pobyt stały wydanego zgodnie z prawem ukraińskim, i którzy nie są w stanie w bezpiecznych i trwałych warunkach powrócić do kraju lub regionu pochodzenia.

Postulujemy rozszerzenie zakresu stosowania ustawy poprzez rozszerzenie katalogu kategorii osób z art. 1 o kategorie wskazane powyżej, a wynikające z Decyzji wykonawczej Rady (UE) 2022/382.

Bezpośrednio z terytorium Ukrainy

Postulujemy wykreślenie z art. 1 słowa „bezpośrednio”.

Taka zmiana pozwoli uniknąć nieuzasadnionego rozróżniania pomiędzy osobami uciekającymi przed wojną na Ukrainie i nie posiadającymi możliwości bezpiecznego powrotu, a którzy wjechali do Polski przez inną granicę.

Dokumenty podróży

Doświadczenia z okresu od 24 lutego wskazują, że wśród osób uciekających z terytorium Ukrainy znajdują się również osoby, które nie posiadają ważnych dokumentów podróży i/lub dokumentów tożsamości. Te braki w dokumentacji mogą stanowić istotną przeszkodę dla wszczynania procedur legalizujących pobyt, uniemożliwiają również załatwianie szeregu formalności życia codziennego oraz uniemożliwiają ponowne przekroczenie granicy. Brak możliwości uzyskania zastępczo polskiego dokumentu podróży w uzasadnionych przypadkach może wykluczyć część osób objętych dobrodziejstwem ustawy z możliwości uzyskania zezwolenia na pobyt czasowy, zezwolenia na pobyt stały lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego (w przypadku tych typów zezwoleń posiadanie dokumentu podróży, ewentualnie innego dokumentu tożsamości stanowi brak formalny).

Wśród osób przybywających do Polski z powodu wojny mogą zatem znajdować się w szczególności:

- małoletni, w tym małoletni bez opieki, bez dokumentów tożsamości i dokumentów podróży. (przykładowo: znane są przypadki małoletnich ewakuowanych z domów dziecka na Ukrainie, które przybyły na terytorium RP bez żadnych dokumentów.)

- osoby, które utraciły swój dokument podróży i nie mogą uzyskać nowego

- osoby, które mają nieważny dokument podróży i nie mogą uzyskać nowego

- bezpaństwowcy.

W odniesieniu do tej ostatniej kategorii, należy zaznaczyć, że według danych Banku Światowego, z marca 2020, ogólną liczbę mieszkańców Ukrainy niezarejestrowanych (bez krajowego dokumentu tożsamości) powyżej 15 roku życia szacowano na 999 000 osób (w tym 310 000 to kobiety, a 698 000 to mężczyźni).

Z kolei ostatnie wiarygodne dane odnośnie liczby osób bezpaństwowych na Ukrainie, zebrane podczas cenzusu ludności w roku 2001 r. określa się na 82 550 (dane na podstawie deklaracji własnej). Dodatkowo, 40 000 osób nie wskazało żadnego obywatelstwa, ani nie określiło się jako bezpaństwowiec w trakcie cenzusu (osoby o nieokreślonym obywatelstwie). Bezpaństwowcami na Ukrainie są głównie osoby wywodzące się z obszarów byłych republik ZSRR, które nie uzyskały obywatelstwa żadnego z państw powstałych po upadku ZSRR. Większość bezpaństwowców przebywających na stałe na terytorium Ukrainy zamieszkuje regiony: Krymu, Odessy, Doniecka i Dniepropietrowska.

Problem bezpaństwowości w szczególnie poważny sposób narusza prawa dzieci. W związku z dużą populacją osób bez obywatelstwa i osób o nieokreślonym obywatelstwie żyjących na Ukrainie, oraz z uwagi na docieranie do granic Polski dzieci bez odpowiednich dokumentów, w tym dzieci z sierocińców istnieje wysokie ryzyko bezpaństwowości właśnie w tej grupie.

W związku z powyższym postulujemy wprowadzenie rozwiązań, które umożliwią wydawanie zastępczych dokumentów podróży dla osób, które znajdują się w opisanych wyżej sytuacjach, kiedy szczególne względy przemawiają na korzyść podjęcia takiej decyzji. Postulujemy wprowadzenie poprawki do Ustawy o cudzoziemcach, poprzez dodanie punktu (5) w następującym kształcie:

Art. 252 ustawy o cudzoziemcach:

Polski dokument podróży dla cudzoziemca wydaje się cudzoziemcowi, który utracił swój dokument podróży albo którego dokument podróży uległ zniszczeniu bądź utracił ważność, a nie jest możliwe otrzymanie przez cudzoziemca nowego dokumentu podróży, gdy cudzoziemcowi udzielono:

zezwolenia na pobyt stały;
zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE;
ochrony uzupełniającej;
zgody na pobyt ze względów humanitarnych;
w innych szczególnie uzasadnionych przypadkach.