Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć » Osoby z obwodu ługańskiego i donieckiego - sposoby uzyskania dokumentów ukraińskich i legalizacji pobytu w Polsce

W związku z trwającym konfliktem zbrojnym na terytorium Ukrainy, do Polski codziennie przebywają setki osób z Ukrainy. Osoby takie, zmuszone do opuszczenia swych domów, często nie mają możliwości zabrania w podróż rzeczy osobistych, w tym dokumentów.

Wjazd osoby z Ukrainy w celu ucieczki przed wojną może odbywać się na podstawie dokumentów, uprawniających taką osobę do wjazdu (np. na podstawie ważnego paszportu zagranicznego biometrycznego), ale i w oparciu o zgodę na wjazd udzieloną przez Komendanta Straży Granicznej, jeśli osoba nie posiada wymaganych dokumentów. Niniejszy artykuł skupia uwagę na osobach niemających dokumentów potwierdzających ich tożsamość, a szczególnie pochodzących i wjeżdżających do Polski z ukraińskich terenów okupowanych.

W 2014 r. inwazja rosyjska na terytorium Ukrainy skutkowała tymczasową aneksją Krymu oraz tymczasowym okupowaniem obwodu ługańskiego i donieckiego. Powstała tzw. Ługańska Republika Ludowa i Doniecka Republika Ludowa - jednostki nieuznane przez społeczność międzynarodową. Od 2014 r. władze Ukrainy nie posiadają kontroli nad tymi terenami, a mieszkańcy tych terenów nie mają dostępu do ukraińskich usług państwowych. Procedura otrzymania dokumentów ukraińskich dla takich osób jest bardzo utrudniona, a czasami wręcz niemożliwa.

Mieszkańcy obwodu ługańskiego i donieckiego, którym udało się dotrzeć do Polski w celu skorzystania z ochrony czasowej dla osób z Ukrainy, napotykają na problem otrzymania takiej ochrony, legalizacji swego pobytu, a nawet potwierdzenia obywatelstwa ukraińskiego.

Przypominamy, iż otrzymać status UKR, jako potwierdzenie korzystania z ochrony czasowej na terytorium RP, może wyłącznie obywatel Ukrainy lub małżonek obywatela Ukrainy nieposiadający obywatelstwa ukraińskiego. Aby zweryfikować tożsamość danej osoby oraz przesłanki zakwalifikowania jej do otrzymania statusu PESEL UKR, urzędnik polski musi sprawdzić dokumenty takiej osoby: może to być paszport zagraniczny (ważny lub nawet nieważny), wewnętrzny paszport ukraiński, Karta Polaka bądź inny dokument ze zdjęciem.

Jeśli obywatel Ukrainy, zamieszkały na terenach kontrolowanych przez władze ukraińskie, przebywa do Polski bez ww. dokumentów, musi on zwrócić się do konsulatu Ukrainy celem potwierdzenia swojej tożsamości. W razie uzyskania odpowiedniego zaświadczenia, w urzędzie osobie takiej nadaje się numer PESEL ze statusem UKR.

Problem się pojawia w stosunku do osób uciekających z obwodu ługańskiego i donieckiego, którzy na moment dotarcia do Polski mają np. tylko akt urodzenia. Akt urodzenia wydany przez Ukrainę nie jest dokumentem potwierdzającym obywatelstwo ukraińskie, ani nie potwierdzającym tożsamość cudzoziemca na terytorium innym, niż państwo pochodzenia. Na podstawie tego dokumentu nie ma możliwości weryfikacji przez pracowników polskich urzędów osoby zgłaszającej po status.

Co robić w takiej sytuacji?

W pierwszej kolejności odróżnić należy sytuację prawną obywatela Ukrainy niemającego dokumentów potwierdzających jego tożsamość od sytuacji osoby bez obywatelstwa, która mieszka na terytorium Ukrainy i nie posiada ww. dokumentów.

Obywatel Ukrainy, który nie ma dokumentów potwierdzających jego tożsamość

Zagraniczna placówka dyplomatyczna Ukrainy

Procedura wydania obywatelowi Ukrainy dokumentów obejmuje każdorazową weryfikację jego osoby. Decyzję o wydaniu dokumentu lub odmowie wydania dokumentu podejmuje się na podstawie wyników owej identyfikacji.

Choć informacje zawarte w akcie urodzenia wydanym przez urząd stanu cywilnego Ukrainy wskazują na nabycie obywatelstwa przez urodzenie, to niestety nie należą one do wykazu dokumentów potwierdzających tożsamość i obywatelstwo Ukrainy (art. 5 Ustawy Ukrainy o obywatelstwie Ukrainy).

Zagraniczna placówka dyplomatyczna Ukrainy wydaje zaświadczenie o potwierdzeniu tożsamości obywatela Ukrainy, jeśli dane tej osoby są umieszczone w rejestrach Państwowej Migracyjnej Służby Ukrainy. W tym celu należy zgłosić się osobiście z odpowiednim wnioskiem do konsulatu lub ambasady Ukrainy w Rzeczypospolitej Polskiej i wyrazić pisemną zgodę na przetwarzanie danych osobowych. Konsulat lub ambasada sprawdza państwowe bazy danych i systemy informacyjne, i jeśli dane osoby nie są umieszczone w żadnym rejestrze państwowym bądź znajdują się w rejestrach terytoriów ukraińskich - wydaje informację o braku możliwości udzielenia zaświadczenia.

Jeżeli w wyniku weryfikacji osoby, która złożyła wniosek do zagranicznej placówki dyplomatycznej Ukrainy, nie można ustalić jej obywatelstwa ukraińskiego, należy skontaktować się z Państwową Służbą Migracyjną Ukrainy, co możliwe jest jedynie na terytorium Ukrainy.

Państwowa Służba Migracyjna Ukrainy

Potwierdzenie swojej tożsamości w PSMU odbywać się następująco:

Poprzez przedstawienie dokumentu zawierającego cyfrowy wizerunek twarzy

Do dokumentów ze zdjęciem zaliczyć należy w szczególności: paszport zagraniczny obywatela Ukrainy, paszport marynarza, dokument podróży dziecka (dla osób, które otrzymują paszport po raz pierwszy), prawo jazdy, dowód wojskowy i inne. UWAGA! Dokumenty te muszą być wydane wyłącznie przez władze Ukrainy! Dokumenty wydawane przez władze okupacyjne Krymu oraz władze odrębnych obwodów donieckiego i ługańskiego NIE MOGĄ potwierdzać tożsamości w organach ukraińskiej Służby Migracyjnej!

W przypadku braku fizycznego posiadania takich dokumentów należy pisemnie powiadomić Służbę Migracyjną o miejscu ich przechowywania na terytorium Ukrainie (np. w poprzednich miejscach pracy, w jednostkach wojskowych itp.).

Poprzez przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków

W przypadku braku dokumentów z rejestrów państwowych zawierających cyfrowy wizerunek twarzy oraz w oparciu o wyniki kontroli, które nie zidentyfikowały osoby, postępowanie w sprawie ustalenia tożsamości tej osoby następuje w drodze przesłuchania świadków wskazanych przez wnioskodawcę.

Świadkiem może być jeden z członków rodziny danej osoby (w tym była żona/mąż), bliska osoba lub sąsiad, pod warunkiem ukończenia 14 roku życia i posiadania dokumentu tożsamości podlegającemu obowiązkowemu przedstawieniu.

Normy szczególne ustalania tożsamości i wydawania paszportu w okresie stanu wojennego: w okresie stanu wojennego lub w okresie pandemii COVID-19, w przypadku gdy nie jest możliwa osobista obecność świadka, dowód z przesłuchania można przeprowadzić w trybie wideokonferencji.

Poprzez weryfikację osoby przez PSMU w rejestrach państwowych

W przypadku, gdy osoba, która ukończyła 18 lat, nie posiada dokumentów zawierających zdjęcie, procedura weryfikacji tożsamości przeprowadzana jest na podstawie informacji uzyskanych przez Służbę Migracyjną w rejestrach ukraińskich organów administracyjnych i innych, np. w rejestrach Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Policji Krajowej, Ministerstwa Sprawiedliwości, organów samorządowych, placówkach oświatowych, jednostkach wojskowych, komisariatach wojskowych, zakładach karnych.

Weryfikacji osób zamieszkujących na czasowo okupowanych terytoriach Ukrainy dokonuje się w szczególności na podstawie danych Państwowego Rejestru Wyborców.

W oparciu o ww. sposoby weryfikacji tożsamości, PSMU sporządza akt identyfikacyjny, na podstawie którego osoba zainteresowana może ubiegać się o wydanie wewnętrznego i zagranicznego paszportu Ukrainy.

Czas trwania procedury identyfikacyjnej nie powinien przekraczać dwóch miesięcy.

Sąd

Jeżeli procedura identyfikacyjna nie odniesie skutków w terminie dwóch miesięcy, tożsamość ustala się na podstawie postanowienia sądu stwierdzającego fakt mający znaczenie prawne dla wydania dokumentów potwierdzających tożsamość i obywatelstwo Ukrainy. Aby uzyskać takie orzeczenie, osoba zainteresowana musi zwrócić się do sądu ukraińskiego z pozwem o ustalenie faktu. W oparciu o postanowienie sądowe, zgodnie z art. 7 Ustawy Ukrainy o obywatelstwie Ukrainy, można ubiegać się o ww. dokumenty.

Bezpaństwowiec z Ukrainy

Od 16 czerwca 2020 r. na Ukrainie wprowadzono procedurę uznania osoby bez obywatelstwa poprzez przyjęcie Ustawy Ukrainy o zmianie niektórych aktów prawnych Ukrainy dotyczących uznania bezpaństwowca.

Osobie można nadać status bezpaństwowca, jeśli nie posiada ona obywatelstwo żadnego państwa oraz:

posiada nieważne dokumenty wydane przez władze sowieckie;
zagubiła paszport sowiecki na Ukrainie i nie mogła go wymienić;
jest osobą dorosłą, urodzoną na terytorium innego państwa, która wjechała na Ukrainę jako dziecko na podstawie aktu urodzenia, ale po osiągnięciu pełnoletności nie mogła uzyskać nowych dokumentów;
utraciła obywatelstwo z powodu braku wpisu do rejestru konsularnego (np. Uzbekistan, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan);
bezpaństwowiec, który nielegalnie wjechał na Ukrainę i którego nie można przymusowo deportować;
należąca do społeczności romskiej i inne.

Do wniosku o uznanie osoby za bezpaństwowca należy dołączyć dokument tożsamości lub dokument podróży (o ile taki dokument posiada), dokument potwierdzający nieposiadanie obywatelstwa obcego (o ile taki dokument posiada) oraz inne dokumenty potwierdzające informacje zawarte we wniosku.

W okresie weryfikacji obywatelstwa Ukrainy legalność pobytu danej osoby na terytorium Ukrainy potwierdza się zaświadczeniem o wystąpieniu z wnioskiem o uznanie za bezpaństwowca, które pozostaje przy wnioskodawcy do czasu zakończenia procedury.

Osoba, która otrzymała decyzję o uznaniu za bezpaństwowca, ma obowiązek w terminie 10 dni wystąpić do jednostki terytorialnej PSMU o wydanie zezwolenia na pobyt czasowy. Niedostosowanie się do tego terminu skutkuje domniemaniem, iż bezpaństwowiec przebywa na terytorium ukraińskim nielegalnie.

Osoba uznana za bezpaństwowca otrzymuje zezwolenie na pobyt czasowy i jest uznawana za osobę przebywającą legalnie na terytorium Ukrainy. Zezwolenie na pobyt czasowy, pod warunkiem nieprzerwanego pobytu na terytorium Ukrainy przez okres 5 lat, uprawnia do nadania takiej osobie obywatelstwa Ukrainy. Osoba ze statusem bezpaństwowca, mająca zezwolenie na pobyt czasowy na Ukrainie, jest uprawniona również do ubiegania się o pobyt stały.

Oprócz zezwolenia na pobyt czasowy osoba ze statusem bezpaństwowca może starać się o dowód tożsamości bezpaństwowca na wyjazd za granicę, upoważniający do wielokrotnego przekroczenia granicy, zgodnie z rozporządzeniem w sprawie dowodów tożsamości bezpaństwowca w przypadku wyjazdu za granicę z dnia 07.08.1995 nr 610. Dowód tożsamości bezpaństwowca na wyjazd za granicę wydaje się na okres 3 lat.

Decyzję o odmowie uznania danej osoby za bezpaństwowca podejmuje się w przypadku gdy:

osoba, która złożyła wniosek o uznanie za bezpaństwowca, jest obywatelem Ukrainy lub innego państwa, pod warunkiem, że jej obywatelstwo zostało uznane przez właściwy organ tego państwa, a wnioskodawca został udokumentowany zgodnie z ustawodawstwem tego państwa;
osoba, która złożyła wniosek o uznanie za bezpaństwowca, świadomie udzieliła fałszywych informacji mających wpływ na ustalenie jej statusu lub dokumentów (z wyjątkiem dokumentów, które utraciły ważność);
osoba, która złożyła wniosek o bezpaństwowość, popełniła zbrodnię przeciwko pokojowi, zbrodnię wojenną lub zbrodnię przeciwko ludzkości w rozumieniu prawa międzynarodowego, popełniła poza granicami kraju poważne przestępstwo o charakterze apolitycznym lub dopuściła się czynów sprzecznych z celami i zasadami Organizacji Narodów Zjednoczonych.

Postępowanie w sprawie uznania osoby za bezpaństwowca trwa maksymalnie 12 miesięcy.

Podsumowując, osoby, którym udało się opuścić terytoria okupowane, jak również osoby bez obywatelstwa, zamieszkałe na Ukrainie, muszą posiadać dokumenty potwierdzające tożsamość na terytorium RP. Pozwala to na identyfikację osoby przy złożeniu wniosku o nabycie numeru PESEL ze statusem UKR, jak również dalszą legalizację w Polsce, np. ubieganie się o zezwolenie na pobyt czasowy. Analogicznie, posiadanie dokumentów potwierdzających tożsamość cudzoziemca jest niezbędne podczas najmu mieszkania, zatrudnienia się, wyjazdu za granicę, itd.

W razie jakichkolwiek pytań, zalecamy skontaktować się z konsulatem Ukrainy na terytorium RP lub z innymi odpowiednimi instytucjami.

Źródła:

Ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa;

Закон України «Про громадянство України»;

Закон Украіни «Про документи України, що посвідчують особу та дають право виїзду за кордон»;

Закон України «Про внесення змін до деяких законодавчих актів України щодо визнання особою без громадянства»;

Процедура визнання особою без громадянства. Відповіді на запитання, Право на Захист, https://r2p.org.ua/page/proczedura-vyznannya-osoboyu-bez-gromadyanstva-vidpovidi-na-zapytannya