Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć » #BlogCPPHN: Zwłoka organu nie może przedłużać detencji

Co roku do Polski przyjeżdża kilka tysięcy cudzoziemców ubiegających się o ochronę przed prześladowaniem. Kilkaset z nich w którymś momencie trwającej procedury trafia do ośrodków zamkniętych. W warunkach tzw. detencji administracyjnej cudzoziemcy ubiegający się o ochronę mogą przebywać do 6 miesięcy, ale w razie nałożenia się na siebie innych procedur, ten limit się wydłuża.

Obowiązujące prawo ustanawia szczegółowe zasady i gwarancje dotyczące umieszczania takich osób w detencji, która jest jedną z form pozbawienia wolności, a przez to stanowi szczególnie dotkliwą ingerencję w prawa jednostki. Niektóre z tych zasad bywają jednak poddawane przez sądy rozszerzającej interpretacji, przez co sens tych gwarancji rozmywa się.

Dobrym przykładem jest art. 87 ust. 1 pkt 2 Ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony, który stanowi, że cudzoziemiec ubiegający się o ochronę może być umieszczony w ośrodku strzeżonym „w celu zebrania z [jego] udziałem informacji, na których opiera się wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej, a których uzyskanie bez zatrzymania byłoby niemożliwe – w przypadku istnienia znacznego prawdopodobieństwa ich ucieczki”.

W praktyce, sądy przyjmują niekiedy bardzo szerokie rozumienie pojęcia „znacznego prawdopodobieństwa ucieczki” a także nie precyzują jakie dokładnie etapy postępowania wymagają zebrania informacji z udziałem cudzoziemca. W rezultacie praktyka stosowania detencji jest w Polsce bardzo szeroka i zazwyczaj niezwykle trudno jest przekonać sądy do bardziej wnikliwej oceny indywidualnych przesłanek dotyczących cudzoziemca w konkretnej sprawie.

Tym większym sukcesem jest uzyskanie w toku prowadzonej przez nasze Centrum sprawy pozytywnego postanowienia Sądu Okręgowego w Radomiu (Sygn. akt V Kz 94/20, postanowienie z dnia 19 lutego 2020 r.), który zdecydował nie uwzględnić wniosku Komendanta Placówki Straży Granicznej o przedłużenie detencji cudzoziemca. W wyniku tego rozstrzygnięcia wydanego po rozpatrzeniu naszego zażalenia, nasz klient został zwolniony ze strzeżonego ośrodka. Sąd uznał, że brak przesłanek, aby nadal pozostawał on w detencji.

Co istotnego znalazło się w tym postanowieniu?

Sąd Okręgowy w szczegółach odniósł się do konkluzji Sądu Rejonowego, iż cudzoziemiec „instrumentalnie wykorzystuje procedurę uchodźczą”. Zarzut ten nie został oparty na żadnych konkretnych dowodach, które miałyby o tym świadczyć. Co więcej, w omawianej sprawie, Straż Graniczna uznała, że cudzoziemiec deklarował chęć wyjazdu do Irlandii, gdy w rzeczywistości pytał on o możliwość zastosowania w jego sprawie tzw. procedury dublińskiej. Błąd w ustaleniach wynikał z trudności językowych i dodatkowo potwierdza uchybienia w prowadzonym postępowaniu.

Po zbadaniu szczegółów sprawy, Sąd doszedł jednakże do wniosku, że konkluzja taka byłaby zasadna jedynie w sytuacji, gdyby cudzoziemiec „złożył wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej na terytorium RP w celu uniemożliwienia lub opóźnienia jego deportacji […]”, a „zgromadzone dowody nie wskazują, by w toku kontroli została zakwestionowana autentyczność […] paszportu, legalność przekraczania granicy, czy […] tożsamość [cudzoziemca].”. W przedmiotowej sprawie nie zachodziły takie okoliczności, w związku z czym sąd doszedł do wniosku iż „nie ma dostatecznych podstaw do przyjęcia, by cudzoziemiec złożył wniosek o udzielenie ochrony w innym celu niż uzyskanie pozwolenia na legalny pobyt na terytorium RP, a tym bardziej by jego motywem było opóźnienie wydania decyzji o zobowiązaniu do powrotu”.

Powyższe rozumowanie wydaje się proste i zarazem niepodważalne w swej logice, do tego stopnia, że nie uderza w nim nic szczególnego. Cytowane konkluzje nie są przełomowe, ani odkrywcze. Jednakże z naszej perspektywy i zważywszy na dotychczasową przeważającą praktykę, jednoznaczne uznanie przez sąd, że organ wnioskujący o detencję musi wskazać na konkretne fakty przemawiające za oskarżeniem cudzoziemca o „instrumentalne” traktowanie procedury uchodźczej, stanowi niezwykle ważne stwierdzenie.

W omawianej sprawie pojawił się szereg wątpliwości dotyczących min. sposobu przyjazdu cudzoziemca do Polski oraz miejsca docelowego planowanej podróży. Niezależnie od faktu, iż sąd przyznał, że informacje te byłyby przydatne dla weryfikacji intencji cudzoziemca, to brak tych danych „nie może jednak powodować dla cudzoziemca niekorzystnych konsekwencji, a zwłaszcza skutkować pozbawieniem wolności. Zebranie i przedstawienie tych informacji należy bowiem do organu Straży Granicznej ubiegającego się o stosowanie lub przedłużenie pobytu cudzoziemca w strzeżonym ośrodku. Wobec ich braku niedopuszczalne jest domniemywanie, że cudzoziemiec wykorzystuje procedurę uchodźczą niezgodnie z jej przeznaczeniem”.

W dalszej części uzasadnienia Sąd odniósł się do zasadności kontynuacji detencji cudzoziemca, w związku z koniecznością „zebrania z jego udziałem informacji, na których opiera się wniosek o udzielenie ochrony na terytorium RP”. W szczególności, Sąd zauważył, że w toku postępowania nie przedstawiono „żadnych okoliczności uzasadniających przyjęcie, że z udziałem cudzoziemca „będą wykonywane jeszcze czynności, bez przeprowadzenia których zakończenie postępowania administracyjnego i wydanie decyzji nie będzie możliwe”.

Z powyższego wynika, że według Sądu nie można powołanego art. 87 interpretować w ten sposób, że cudzoziemiec w trakcie procedury o udzielenie ochrony może być przetrzymywany w detencji, nawet gdy nie można wskazać konkretnych zaplanowanych działań organu służących zebraniu niezbędnych dla rozstrzygnięcia sprawy informacji. Stosowanie detencji tylko po to, aby cudzoziemiec był stale „w dyspozycji” organu nie spełnia bowiem przesłanek wskazanego przepisu i narusza ogólne gwarancje dotyczące wolności osobistej jednostki. Detencja w takim razie miałaby bowiem charakter arbitralny, jako nie oparta na podstawie prawnej i nie służąca uprawnionemu celowi. W przypadku postępowania o udzielenie ochrony, do zebrania informacji z udziałem cudzoziemca służy zasadniczo procedura samego złożenia wniosku o ochronę oraz tzw. wywiad statusowy, który powinien odbyć się jak najszybciej po złożeniu przez cudzoziemca wniosku. Po przeprowadzeniu takiego wywiadu nie istnieją przesłanki, które uzasadniałyby dłuższą detencję. W dotychczasowych orzeczeniach sądy rzadko jednak wprost wskazywały na tę prostą zależność, pomimo podnoszenia jej m.in. w formułowanych przez Centrum Pomocy Prawnej zażaleniach, i były skłonne przedłużać detencję cudzoziemca, nawet gdy został on już przesłuchany w trakcie wywiadu statusowego, ale decyzja w jego sprawie jeszcze nie zapadła.

W omawianej sprawie, Sąd Okręgowy jasno postanowił jednak, że „w sytuacji, gdy niezbędne dla wydania decyzji w przedmiocie udzielenia ochrony na terytorium RP informacje zostały od cudzoziemca zebrane, a postępowanie nie zostało ukończone w terminie wskazanym w art. 89 ust. 1, przedłużanie detencji jest niedopuszczalne.”

Sąd zauważył również, że cudzoziemiec został przesłuchany dopiero po upływie ponad miesiąca od złożenia wniosku o ochronę, co zdaniem sądu dobitnie potwierdza, że organ prowadzący postępowanie pozostaje w zwłoce. Jako że w omawianej sprawie przedłużanie się postępowania nie wynika z przyczyn leżących po stronie wnioskodawcy, nie można zatem „karać” go za opieszałość organu, przez przedłużanie detencji. Wręcz przeciwnie – powołane przepisy mają bowiem za zadanie takim właśnie sytuacjom zapobiegać, „dyscyplinując organy postępowania administracyjnego w przeprowadzaniu czynności”.

Jakie są najważniejsze konkluzje omawianej sprawy?

Z pewnością ogromne znaczenie ma położenie nacisku na fakt, że to do Straży Granicznej należy zebranie informacji niezbędnych do rozstrzygnięcia sprawy, a opieszałość organu nie może uzasadniać przedłużania detencji cudzoziemca. Sąd uznał, że nawet miesięczny okres oczekiwania na wywiad statusowy jest już terminem świadczącym o zwłoce organu. Ponadto, niezwykle ważne jest podkreślenie przez sąd konieczności szczegółowego uzasadnienia, opartego w zebranych dowodach, dla których Straż Graniczna uznaje, iż cudzoziemiec wykorzystuje procedurę ochronną w sposób instrumentalny.